BIJ1 heeft het al verschillende keren moeten benoemen: het zijn vooral de kwetsbare groepen die het hardst worden geraakt door de gevolgen van de coronacrisis. Eerder schreven we onder andere al over de specifieke situaties voor vluchtelingen en zelfstandigen, maar ook mensen met beperkingen en hun ervaringen met toegankelijkheid en validisme in deze crisis verdienen aandacht.

“Bepaalde populaties zoals mensen met een handicap, kunnen aanzienlijk meer worden beïnvloed door COVID-19. Dit kan worden verzacht door eenvoudige acties en beschermende maatregelen te nemen door de belangrijkste belanghebbenden.”

World Health Organization

Onze samenleving faalt om tijdens deze crisis actief rekening te houden met mensen met een beperking. De laconieke houding spreekt boekdelen. Bevoorrechte mensen staan vaak nauwelijks stil bij de kwetsbaarheid van sommige bevolkingsgroepen, omdat zij zelf de gevolgen niet ondergaan. Vooral na de eerste maatregelen zagen we dat er flink gehamsterd werd door mensen die dit fysiek en financieel konden doen.

De enorme gaten die zijn achtergelaten in ons zorgstelsel na jaren van overheidsbezuinigingen, worden voor hen ook nu pas echt zichtbaar. Nu de situatie ernstig dichtbij komt, merken velen op hoe groot die schade eigenlijk is. Een groot deel van de mensen werd er simpelweg niet mee geconfronteerd. Het tegendeel is waar voor bijvoorbeeld mensen met een beperking, die de gevolgen van het bezuinigingsbeleid al jarenlang keihard aanvoelen.

“Vergeet de daklozen, de GGZ, de Jeugdzorg etc. niet aub! Daar is veel angst, onzekerheid, paniek. En ook daar is de impact groot en kan het mensenlevens kosten”

Louis de Mast (Lijm de Zorg)

Onderbelichte groepen

Als het gaat om kwetsbare groepen, noemt Minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) voornamelijk ouderen en mensen met al bestaande long- en immuunproblemen. De kwetsbare positie van andere groepen gedurende deze crisis, die mogelijk de secundaire corona slachtoffers zijn onder andere vanwege de isolatiemaatregel, blijft onderbelicht. Denk hierbij aan psychische kwetsbaarheid, zoals depressie en suïcide. Of denk aan neurodiversiteit, waaronder bijvoorbeeld autistische mensen en mensen met ADHD.

Voor velen verdwijnen de vaak broodnodige structuren door de onzekerheden en maatregelen van de huidige situatie. Afspraken met psychologen of andere hulpverleners gaan niet door, ambulante begeleiding wordt veelal beperkt tot de telefoon en dagbesteding kan geen doorgang vinden, of in ieder geval niet zoals deze is bedoeld. Ook binnen andere werkvelden van zorg en hulpverlening is veel stil komen te liggen. Zo is het abortusrecht geschonden en hebben levenseindeklinieken hun werkzaamheden vanwege het coronavirus stopgezet, wat leidt tot een breuk op het gebied van zelfbeschikking. Niet te vergeten staat ook de transzorg stil, wat voor nog meer onzekerheid, zorgen en druk zorgt. Niet voor niets staan telefonische hulplijnen roodgloeiend en is er een piek in psychiatrische opnames.

“Medische experts zetten ons achteloos weg als bevolkingsgroep die opgegeven kan worden, om plaats te maken voor mensen met een leven dat meer voldoet aan de norm van een samenleving die ons al zo vaak in de steek laat.”

Hayat Afkyr

Stigmatisering

Recente berichtgevingen linken zwaarlijvigheid aan een grotere kans op een IC-opname bij besmetting. Dit leidde in verschillende columns en tv-uitzendingen tot stigmatiserende opmerkingen. Zo werd gesproken over hoe obesitas opgelost moet worden door eetpatronen en leefstijlen te veranderen, iets wat lang niet altijd zomaar haalbaar of wenselijk is voor iedereen. Bijvoorbeeld vanwege genetische of zelfs maatschappelijke factoren, zoals financiële zekerheid en/of mentale gezondheid.

In een column van de Volkskrant kwam zelfs al ter sprake dat zwaarlijvige mensen misschien minder recht zouden moeten hebben op IC-bedden dan mensen die, in de ogen van columnist Bert Wagendorp, wel voldoen aan het ideaalbeeld van gezondheid. Het levert discussies op waarin eigenlijk wordt beweerd dat bepaalde groepen eerst iets aan zichzelf zouden moeten veranderen, voor ze als gelijkwaardig worden gezien als het gaat om recht op zorg. Ook voor mensen die chronisch ziek zijn en bijvoorbeeld diabetes hebben, speelt deze stigmatisering op. Het zijn enorm kwetsende en schadelijke ideeën, waarbij mensen die al met uitsluiting te maken krijgen, nog verder de hoek in worden gedrukt.

Daarnaast schuiven dergelijke discussies die schuld van een veel groter probleem naar een specifieke groep die daar niets mee te maken heeft. Deze hele discussie was waarschijnlijk niet eens van de grond gekomen, als Nederland niet over relatief weinig IC-bedden zou beschikken in vergelijking met andere landen. Ook hier valt weer te wijzen naar de enorme bezuinigingen, die er voor dreigde te zorgen dat hulpbehoevenden geen plek meer zouden krijgen op de Intensive Care zodra de capaciteit was bereikt. Mede dankzij de inzet van ‘Corona Fase 3’, is toegezegd dat dit niet het geval zal zijn.

“We leven altijd met uitsluiting en discriminatie en nu wordt een verschrikkelijke maatschappelijke tweedeling gecreëerd tussen de sterkeren en de zwakkeren. Dat is wreed.”

Asha ten Broeke

Uitsluiting

Veel van de huidige maatregelen door bijvoorbeeld winkels en andere supermarkten kunnen leiden tot de uitsluiting van bepaalde groepen. Zo is winkelen met een mandje of winkelwagen verplicht, iets wat zeker voor mensen met een beperking lang niet altijd tot de mogelijkheden behoort. Ook krijgen we signalen van leden dat hulpbehoevende mensen op het gebied van mobiliteit niet meer geholpen om de trein in te komen vanwege de richtlijnen om afstand te houden.

Ook voor mensen met een visuele beperking is de impact groot. Anderhalve meter afstand houden is lastig als je niet of slecht kunt zien, waardoor het doen van boodschappen of simpelweg even naar buiten voor wat frisse lucht een enorme opgave wordt. Ook wordt er op straat lang niet altijd voldoende rekening met visuele beperkingen gehouden, zo kaart de directeur van de Oogvereniging aan.

Het beleid van ons kabinet tijdens de coronacrisis sluit ook mensen uit door een nauwe heteronormatieve blik. Bovendien is het protocol van zoveel mogelijk thuiswerken en alles in je eentje doen misschien haalbaar voor twee-oudergezinnen, maar hoe moet een alleenstaande ouder dit bolwerken? Bij de supermarkt worden ouders met kinderen gedwongen uit te leggen dat ze hun kind wel moesten meenemen. En waar het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld ook advies geeft over omgangsregelingen tussen gescheiden ouders, heeft ons kabinet of RIVM daar niets over gezegd.

Amsterdam BIJ1

Toegankelijke toekomst

De uitbraak van het virus laat dus zien hoe weinig er eigenlijk nagedacht is over toegankelijkheid. Echter wordt nu ook duidelijk hoe veel meer toegankelijk onze samenleving voor velen zou kunnen zijn, als de prioriteiten op de juiste plek komen te liggen. Zo laat het coronavirus zien dat thuiswerken voor veel functies absoluut tot de mogelijkheden behoort. Dit betekent dat bijvoorbeeld mensen met een beperking, die hierdoor lastiger fysiek aanwezig kunnen zijn op een werkvloer, wel degelijk een rechtvaardige werkplek in de maatschappij zouden kunnen krijgen.

Hetzelfde kan gezegd worden over thuisonderwijs. Er wordt hard gewerkt om zoveel mogelijk gepast onderwijs aan te blijven bieden, ondanks de huidige situatie. Kinderen voor wie de standaard onderwijsstructuren niet voldoen, bijvoorbeeld omdat ze in de gesloten jeugdzorg zitten, krijgen soms geen onderwijs op het niveau dat bij ze past. Ook op dit gebied zien we nu dat met de juiste intenties en inzet, we dit wel degelijk zouden kunnen bereiken.

“De coronacrisis laat duidelijk zien welke lessen we kunnen trekken uit het (dis)functioneren van het huidige systeem. Het blijkt goed mogelijk om mensen met een beperking beter te faciliteren op de arbeidsmarkt, in het onderwijs en in de zorg.”

Mira Thompson

Het kan en moet anders

In deze situatie zijn (nood)oplossingen van levensbelang. Het ontbreekt in ‘normale’ situaties helaas aan urgentie, terwijl we zoveel zouden kunnen doen. We moeten alles op alles zetten om het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking volledig na te leven.

BIJ1 vindt dat het beleid mede moet worden ontwikkeld door ervaringsdeskundigen. Bijvoorbeeld voor de verbetering van de algemene toegankelijkheid van straten, het OV en openbare gebouwen. Ook moet training worden geven aan onder andere architecten, overheden, onderwijspersoneel en anderen die te maken krijgen met ondersteuning van mensen met een beperking.

Met de juiste politieke wil, kunnen kwesties als een betere toegankelijkheid best geregeld worden. Dat moet het streven zijn, ook na de coronacrisis. Iedereen heeft recht op een gelijkwaardige plek in de samenleving.