“Zoveel mogelijk vrouwen op hoge posities!”, dat is zo ongeveer het beeld bij het hedendaagse Westerse feminisme. Maar die ‘top’, die is maar weggelegd voor een ontzettend klein deel van de vrouwen. En wat is feminisme, als zij de vrouwen die nooit toegang zullen hebben tot het glazen plafond, vergeet? Voor wie is feminisme, als we geen aandacht hebben voor al die vrouwen die niet aan de bestuurstafel zitten?

Feminisme dient er niet te zijn voor de 1%, maar voor de 99%. Voor de alleenstaande moeders, de kassamedewerkers, de schoonmakers, de trans vrouwen, de sekswerkers, de arbeiders, de vrouwen van kleur. Feminisme, dat moet een intersectioneel verhaal zijn.  Een verhaal waarin we iedereen meenemen en niemand achterlaten. En waarin we samen optrekken tegen een economisch systeem dat ons allemaal in de steek laat.

Op 17 juni organiseerde Amsterdam BIJ1 de webinar ‘Feminisme en klasse in de huidige tijd’. Aan het woord kwamen feminist van het eerste uur Anja Meulenbelt en Eva Yoo Ri Brussaard van ‘Single Supermom’. In dit webinar probeerden wij als BIJ1 te laten zien dat feminisme en economische klasse(strijd) nauw met elkaar verbonden zijn. Een van de meest kwetsbare groepen in onze samenleving wordt  bijvoorbeeld gevormd door alleenstaande moeders, die heel hard moeten werken en daarnaast ook nog de zorg dragen voor hun kinderen. Van hen wordt, zoals Anja Meulenbelt dat heel mooi beschrijft, verwacht dat zij werken alsof ze geen kinderen hebben en voor de kinderen zorgen alsof ze geen werk hebben.

Een economie die draait op onzichtbare arbeid

Een groot deel van de arbeid die vrouwen leveren in de moderne neoliberale maatschappij wordt niet gezien als werk. We hanteren in Nederland een hele duidelijke scheiding tussen ‘werk’ en ‘privé’. Waarbij alleen de arbeid met loon als werk wordt gezien, of als nuttige bijdrage aan de economie. We vergeten daarbij een ontzettend belangrijk feit. Huishoudelijke taken, zoals de zorg voor kinderen, komen door de nog steeds bestaande ongelijke rolverdeling vooral terecht bij de vrouw. Zonder deze taken kan de economie helemaal niet draaien of voortbestaan. Let maar eens op wat er gebeurt als vrouwen morgen al dat onzichtbare werk uit hun handen laten vallen. Dan stort het hele systeem in elkaar.

Hoewel bovenstaande situatie op veel vrouwen van toepassing is, maken we een fout als we problemen alleen bekijken vanuit de ‘traditionele’ gezinssamenstelling. Want hoe zit het met vrouwen die trans, queer en/of non-binair zijn? Hoewel zij door hun gemarginaliseerde positie economisch nog kwetsbaarder zijn, worden zij in onderzoeken steevast overgeslagen of onzichtbaar gemaakt, met alle gevolgen van dien.  Ze lopen dan ook constant tegen zichtbare en onzichtbare muren aan. Vooral wanneer ze aanspraak proberen te maken op sociale voorzieningen; deze zijn niet voor hen ontworpen  en er wordt daarin vaak geen rekening gehouden met hun leefsituatie. Dit gaat niet om een handjevol mensen, om en nabij de 10% van de Nederlandse vrouwen heeft een ‘queer’ genderidentiteit of seksualiteit.

Feminisme is de basis voor een gezonde economie

Op papier heeft een vrouw in Nederland misschien dezelfde rechten als de man. Maar in de praktijk zien we nog veel ongelijkheid. Er is nog steeds een loonkloof waarbij vrouwen per uur zo’n 14% minder verdienen dan mannen. Maar ook een ‘pink tax’ waarbij vrouwen structureel meer betalen voor sommige van dezelfde producten. Ook werken vrouwen vaak in sectoren of beroepen met lagere financiële beloningen dan mannen. Denk aan het onderwijs, de zorg en dienstverlening. Al deze (en meer) zaken leiden ertoe dat de economische positie van vrouwen in Nederland nog steeds kwetsbaar is. Slechts de helft van de vrouwen in Nederland is financieel zelfstandig*, tegenover 76% van de mannen. Dit is niet alleen voor deze vrouwen vervelend. De hardnekkige systematische achterstand van vrouwen kost Nederland miljarden. Als Nederland het qua gendergelijkheid net zo goed zou doen als haar goed presterende buurlanden, dan scheelt ons dit jaarlijks 114 miljard. Wanneer er totale gendergelijkheid zou zijn, dan levert dit volgens onderzoek op jaarbasis maar liefst 221 miljard op. Hoewel we feminisme zeker niet moeten zien als een verdienmodel, is het overduidelijk dat emancipatie van vrouwen in alle opzichten positief is voor de economie.  

Liberaal feminisme is failliet

Het feminisme van het glazen plafond is failliet. Het feminisme van succesvolle (veelal witte) vrouwen in broekpakken op hoge posities gaat maar over een klein deel van de vrouwen, dat bovendien vaak veel privileges heeft. Wanneer je alleen maar bezig bent met hoe vrouwen zo snel mogelijk aan de top komen, vergeet je dat een heleboel vrouwen helemaal nooit in staat zullen zijn om bovenaan die ladder te komen. En daarbij hebben we er niks aan als alle vrouwen straks alleen maar in managementfuncties zitten. Wie doet al het andere belangrijke werk dan?

Feminisme dat alleen maar bezig is met een race naar de top en dat gericht is op de huidige kapitalistische samenleving noemen we ook wel  liberaal feminisme. Of zoals Anja Meulenbelt het in haar webinar noemt: ‘directeurenfeminisme’.  Deze vorm van feminisme houdt ongelijkheid in stand. Een kleine groep vrouwen aan de macht, betekent een grote groep vrouwen die de rest van het werk mag opknappen, vaak in veel slechtere omstandigheden. Bijvoorbeeld: de succesvolle witte vrouwelijke CEO, die werkweken van 60 uur kan maken, omdat ze de huishoudelijke taken uitbesteedt aan een onderbetaalde vrouw met een migratieachtergrond. Of de goedbetaalde vrouwelijke directeur van een commercieel Westers kledingbedrijf, dat haar producten laat maken in ‘lagelonenlanden’ waar vrouwen in erbarmelijke omstandigheden worden uitgebuit zodat er winst gemaakt kan worden.

BIJ1 is niet geïnteresseerd in een feminisme waarbij slechts een kleine groep het glazen plafond aan diggelen slaat, maar er geen aandacht is voor de grote groep die de scherven moet opvegen.

Bekijk hier wat Anja Meulenbelt in onze webinar zegt over deze vorm van feminisme

Geen feminisme zonder anti-kapitalisme

Vrouwen kunnen pas beschikken over de rechten die zij volgens Artikel 1 in de grondwet zouden moeten hebben, als we de (economische) structuren die hun rechten uithollen bij de wortel durven aan te pakken. We kunnen niet vooruit wanneer er nog steeds geen fatsoenlijk minimumloon is omdat winst altijd boven sociale zekerheid gaat, wanneer goede zorg door marktwerking onbetaalbaar en ontoegankelijk is of wanneer betaalbaar wonen juist voor hen die het minste te besteden hebben onbereikbaar blijft. Maar er is ook geen emancipatie mogelijk wanneer wij door het xenofobe Nederlandse migratiebeleid niet-westerse migranten blijven veroordelen tot de ‘onderkant van onze samenleving’, of wanneer we trans vrouwen de zorg en vrijheden ontzeggen die zij hard nodig hebben om een menswaardig bestaan te leiden.

Echte gelijkwaardigheid is simpelweg onmogelijk in een economisch systeem dat verdient aan ongelijkheid en dat iedereen die niet tot de heersende norm (wit, cis, man, hetero) behoort naar de marge drukt. Waarin de rijken steeds rijker worden, en de armen steeds armer. Een systeem dat het klimaat kapot maakt in ruil voor de Westerse economische groei, maar waarbij tegelijkertijd de hardste klappen van de klimaatverandering wereldwijd terecht (gaan) komen bij niet-witte gemeenschappen. En onderaan de streep zijn het de vrouwen die het hardst moeten werken en het minst beloond worden, terwijl zij ondertussen ook nog structureel slachtoffer zijn van ander institutioneel seksisme en seksueel geweld.

Feminisme, een intersectioneel verhaal

BIJ1 is een partij die haar visie baseert op het intersectionele denken, het kruispuntdenken. De identiteit van mensen is niet eendimensionaal, net als de problemen die ze tegenkomen. Je bent nooit alleen maar vrouw. In welke economische klasse je zit doet ertoe, of je een witte of zwarte vrouw bent, of je queer bent, of je wel of niet een beperking hebt. Het speelt allemaal mee bij welke positie jij in de samenleving hebt. Emancipatie van vrouwen is dus alleen mogelijk als we naar het hele plaatje kijken. Wij moeten ons realiseren dat alle vormen van strijd onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en invloed op elkaar hebben. En dat we elkaar nodig hebben als we iets willen veranderen. Of je nou op de barricade staat voor het klimaat, voor vrouwenrechten of tegen racisme. We vechten allemaal tegen hetzelfde onhoudbare kapitalistische systeem dat ons uit elkaar speelt en kwetsbaar maakt.

Het is de kracht van de groeiende intersectioneel feministische beweging, die een katalysator kan zijn voor de nodige systeemverandering. Een gezamenlijke strijd, met vrouwen voorop.

* Artikel is geïnspireerd op het boek ‘Feminism for the 99%’ van Cinzia Arruza, Tithi Bhattacharya en Nancy Fraser

* Financieel zelfstandig: verdient minimaal het minimumloon