Met een vaccin onderweg en 2020 achter ons lijken steeds meer mensen zich voorzichtig optimistisch uit te laten over de toekomst. Misschien wordt in 2021 alles eindelijk wel weer normaal! Maar laten we wel wezen: terug naar normaal is wel het laatste wat we nodig hebben. Dat geldt voor veel sectoren, maar bijna nergens zo sterk als in het onderwijs. We weten al tijden dat er te weinig docenten zijn en dat de sector niet genoeg geld krijgt om onderwijs overal écht goed te laten zijn. Door de coronacrisis wordt het alleen maar duidelijker dat de huidige situatie niet houdbaar is. In plaats van terug te willen naar ‘normaal’ kunnen we deze tijd beter gebruiken om ons voor te stellen hoe we ervoor kunnen zorgen dat het onderwijs in de toekomst wél gaat werken.

En dat terwijl we wel merken dat het onderwijs onmisbaar is: om uitval tegen te gaan krijgen docenten voorrang bij testcentra, en het sluiten van scholen werd als landelijke maatregel zo veel mogelijk vermeden. Een sluiting van basis- en middelbare scholen stond niet eens op de landelijke routekaart, zelfs niet in de totale lockdown-fase.

Maar zelfs als de scholen wel open waren gebleven, zou dat niet betekenen dat er goed les zou kunnen worden gegeven of dat er geen besmettingen zouden plaatsvinden. Integendeel zelfs. De gezondheid van leerlingen en personeel werd maandenlang in gevaar gebracht. Dat was niet nodig geweest als scholen de middelen en mogelijkheden hadden om hun onderwijs écht passend te maken, of dat nu thuis plaatsvindt of in de klas.

Terechte zorgen

Aan thuisonderwijs in de huidige situatie kleven verschillende nadelen, die verder strekken dan alleen het gebrek aan persoonlijk contact. Door economische verschillen tussen leerlingen en hun gezinnen kan namelijk niet iedereen dezelfde kwaliteit van onderwijs volgen vanuit huis. Onlangs is er geld beschikbaar gekomen voor scholen om hun leerlingen van apparatuur te voorzien, maar zij hebben daarnaast ook een stabiele internetverbinding en een rustige werkruimte nodig om goed les te kunnen volgen. Tijdens de eerste lockdown zorgde de sluiting van de scholen ervoor dat bestaande leerachterstanden groeiden, net als de ongelijkheid tussen leerlingen. Als scholen capaciteit hadden om leerlingen die daar behoefte aan hebben veilig op te vangen en te begeleiden, zou het thuisonderwijs veel beter vol te houden zijn.

Toen de scholen eerder dit jaar weer open gingen, werd veel gedaan om zich zo goed mogelijk aan de maatregelen te kunnen houden. Aangepaste roosters om drukte te vermijden, lesgeven met alle ramen open en dikke truien aan vanwege gebrekkige ventilatie, het verplichten van mondkapjes en het aanwijzen van één vaste plek voor docenten in het lokaal om zo de 1.5 meter afstand vast te kunnen houden. Een regel die op middelbare scholen in de zomer werd losgelaten. Alsnog zijn de klassen even groot als altijd: een lokaal met daarin 30 leerlingen is geen uitzondering. Aan zo’n grote groep lesgeven met aandacht voor het individu en passende begeleiding is al onhaalbaar als je wél door je klas mag lopen. Of de scholen nu open zijn of niet, veilig en goed onderwijs kan zo gewoon niet gegarandeerd worden.

Ondanks de maatregelen waren de besmettingscijfers onder tieners namelijk bovengemiddeld hoog, en moesten er met regelmaat al scholen sluiten vanwege uitbraken. Dat gebeurde alleen in november al met 40 middelbare scholen. De manier waarop leerlingen tot voor kort fysiek les moesten volgen, vormde een gevaar voor hun gezondheid en voor die van hun docenten. Alhoewel tieners vaak minder ernstig ziek worden, kunnen ze wel nog maanden klachten houden en hebben we nog amper zicht op de eventuele gevolgen op de lange termijn. Ook kunnen zij het virus nog wel verder verspreiden in hun directe kring. Daarnaast zijn er sinds de uitbraak al twee jongeren tussen de 15 en 19 overleden aan het virus. Zij hadden achterliggende gezondheidsklachten, maar hadden net zo veel recht op een toegankelijke en veilige plek in het onderwijs als alle andere leerlingen. Een plek die zij, net als honderdduizenden mensen in kwetsbaar gemaakte posities, ook nu niet hebben gekregen door falend beleid.

Duurzame oplossingen

Ook over leraren en onderwijspersoneel kunnen we ons zorgen maken. Het blijkt namelijk dat de rol van tieners bij het verspreiden van het virus veel groter is dan werd beweerd door het OMT toen de maatregelen werden opgesteld. Dat betekent dat het onmisbare onderwijspersoneel dus aan hoog besmettingsgevaar werd blootgesteld. NOS meldde in oktober nog dat de besmettingsgraad onder onderwijspersoneel ‘niet alarmerend hoog is. 10% van degenen die zich heeft laten testen bleken positief op COVID-19. Als je denkt dat dat meevalt, bedenk je dan even dat onderzoek uitwijst dat ruim 95% van de mensen die corona krijgt, hier nog maandenlang één of meerdere klachten aan overhoudt. Dat betekent dat een groot deel van die docenten chronisch ziek kan worden door corona.

Nu het vaccin dichterbij komt, kijken mensen ernaar uit om terug te gaan naar normaal. Maar voor het onderwijs was normaal juist het probleem. De huidige problemen in het onderwijs zijn niet alleen ontstaan door de coronacrisis. Ze zijn ontstaan doordat er al jaren veel te weinig geld naartoe gaat. De coronacrisis versterkt de problemen alleen maar meer. En die problemen los je niet op met een vaccin: zelfs als het vaccin in de praktijk net zo effectief blijkt als de tests suggereren, is het nog maar de vraag of genoeg mensen zich gaan laten vaccineren. Er is altijd kans op mutaties die het vaccin minder effectief maken, en is het ook niet uitgesloten dat er nieuwe pandemieën uitbreken door totaal andere virussen. In plaats van te hopen dat het vaccin alles oplost, zullen we moeten kijken naar écht duurzame oplossingen.

Dat betekent dat we oplossingen moeten vinden op de problemen waar het onderwijs al jaren mee worstelt. De te hoge werkdruk, te weinig maatschappelijke waardering en te lage lonen. Daardoor blijft het lerarentekort oplopen, staan er nog te vaak onbevoegde docenten voor de klas en zijn de klassen te groot. Het geven van passend, toegankelijk onderwijs is zo niet mogelijk. Alleen door hierop oplossingen te vinden, kunnen we onderwijs de prioriteit en waardering geven die het in de samenleving verdient.

BIJ1 pleit daarom voor meer geld naar onderwijs, om te zorgen dat het voor iedereen toegankelijk en van hoge kwaliteit is. Dat wil zeggen dat alle leerlingen toegang hebben tot laptops en WiFi-hotspots voor thuis. Dat de klassen kleiner worden en de werkdruk van docenten omlaag gaat. En dat er extra budget komt om leerlingen met een beperking te ondersteunen. We weten door de corona-crisis hoe cruciaal het onderwijs is voor de samenleving. Het wordt tijd dat we het zo gaan behandelen.

Een land dat zich graag een kenniseconomie noemt en intelligent denkt om te gaan met een lockdown, bezuinigt niet op onderwijs. Niet tijdens, en ook zeker niet na Corona.

– Daryll Ricardo Landbrug, kandidaat #5 van BIJ1