Op het congres van de Jonge Socialisten in de PvdA sprak onze partijleider Sylvana Simons over 125 jaar sociaaldemocratie in Nederland. Zij betoogde dat BIJ1 en haar radicale emancipatiepolitiek een rechtstreeks gevolg zijn van de ideologische leegte bij partijen als de PvdA.

125 jaar geleden werd hier, in Zwolle, de Sociaal Democratische Arbeiderspartij opgericht. Twaalf mensen kwamen bij elkaar om de ongelijkheid die inherent is aan het kapitalistisch systeem vanuit de politiek aan te gaan pakken. Vanzelfsprekend allemaal mannen, maar ik vrees dat we dat aan de tijd moeten wijten. De uitgangspunten van deze mannen waren in ieder geval ook de mijne. Zij zetten zich politiek in tégen economische uitbuiting en onderdrukking en vóór sociale zekerheid. Tégen de ongelijkheid tussen man en vrouw en vóór een economische gelijke positie. Tégen militarisme en vóór internationale solidariteit.

Ter ere van het 125-jarig jubileum van de sociaaldemocratie lijkt het me gepast te reflecteren op wat de Nederlandse sociaaldemocratie ons gebracht heeft en hoe zich dat verhoudt tot de intersectionele emancipatiepolitiek van BIJ1.

Als je die vraag nog wat scherper formuleert is die volgens mij: Komt BIJ1 voort uit een falen van de Nederlandse sociaaldemocratie? Want waarom heb ik me niet bij de PvdA aangesloten? Waarom vond ik het antwoord op wat beter kan niet bij een partij met wie ik eerdergenoemde kernwaarden deel? Met het antwoord op die vragen kom ik jullie feestje graag crashen.

Dit jaar vierde Nederland 100 jaar algemeen kiesrecht, we hebben inmiddels 67 jaar een vorm van werkloosheidsverzekeringen en de AOW bestaat nu 63 jaar. De verworvenheden van de verzorgingsstaat zouden we zonder de PvdA niet hebben gehad. De positieve invloed van de sociaaldemocratie op de Nederlandse maatschappij is niet te miskennen.

De andere kant van het verhaal is dat veel verworvenheden van de verzorgingsstaat de afgelopen jaren juist zijn afgebroken, ook door kabinetten waar de PvdA deel van uitmaakte. Jaren van bezuinigingen hebben een menselijkheidscrisis in de zorg en het onderwijs veroorzaakt, openlijk racisme is in Nederland nog altijd aan de orde van de dag, met de afgelopen weken als nieuw dieptepunt. Er bestaat ook nog steeds een gigantische loonkloof tussen vrouwen en mannen en de sociaaldemocratie heeft niet kunnen voorkomen dat het kapitalistisch systeem een ecologische en klimaatcrisis heeft voortgebracht die al het leven op onze planeet bedreigt.

Komt BIJ1 voort uit een falen van de Nederlandse sociaaldemocratie?Het korte antwoord is: ja. En ik neem jullie graag mee in het uitgebreide antwoord.

De sociaaldemocratische beweging was vanaf haar geboorte ook een emancipatiebeweging. Maar deze ‘bestaansopdracht’ is uit het zicht verdwenen.

De sociaaldemocratie als emancipatiebeweging

Toen de ‘twaalf apostelen’, zoals de 12 mannen over wie ik het eerder had ook wel genoemd werden de SDAP oprichtten, deden ze dat omdat ze geloofden dat het kapitalisme niet alleen van buitenaf, door revolutie, bestreden moest worden, maar dat de ongelijkheden die ze produceerde ook vanuit het parlement aangepakt moesten worden.

Stap voor stap wilden zij de scherpe randjes van het kapitalisme afhalen en er sociale randjes aan toevoegen. Maar naast deze eerste bestaansopdracht van sociaaleconomische gelijkheid, had de sociaaldemocratische beweging vanaf het begin nog een tweede, hier nauw mee verbonden opdracht: emancipatie, de ‘verheffing van het volk’. Je zag het in het streven van de SDAP naar economische gelijkheid tussen man en vrouw, de strijd voor goed openbaar onderwijs en haar inzet voor democratisch zeggenschap. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de opdracht een sociale, gelijke maatschappij te creëren pas geslaagd is als die ervoor zorgt dat alle deelnemers aan die maatschappij zich volledig kunnen ontwikkelen.

Toch zullen de meeste mensen als je hen vraagt: “waar staat sociaaldemocratie in Nederland voor?”, vooral spreken over dat eerste deel van de oorspronkelijke missie. Kijkend naar de geschiedenis van de sociaal-democratische beweging in ons land, is dat ook niet zo raar. Want hoewel zij zichzelf ooit, net als BIJ1 nu, de opdracht gaf tot radicale gelijkwaardigheid en economische rechtvaardigheid, zijn er op cruciale momenten in haar geschiedenis politieke keuzes gemaakt die zich daar moeilijk mee verenigen.

Er zijn op cruciale momenten in haar geschiedenis politieke keuzes gemaakt die zich moeilijk verenigen met gelijkwaardigheid en economische rechtvaardigheid.

Van sociale beweging naar verzorgingsstaat

De sociaaldemocraten namen voor de Tweede Wereldoorlog slechts eenmaal aan een kabinet deel. Dat zij met hun achterban van arbeiders èn middenstanders druk uitoefende op de regering had er echter grote invloed op dat in 1917 het mannenkiesrecht en in 1919 het algemeen kiesrecht werd ingevoerd.

Na de Tweede Wereldoorlog was het Vadertje Drees die de basis van de verzorgingsstaat legde. Dat deed hij met het motto “Niet alles kan, en zeker niet alles tegelijk”. Maar vanuit intersectioneel perspectief zeggen wij: jawel, alles moet tegelijk. Het zal dan ook niemand verbazen dat ik me, als het om leiders van de PvdA gaat, meer thuis voel bij Joop Den Uyl: inkomensverschillen werden verkleind, de AOW verhoogd en het minimumjeugdloon ingevoerd. Zijn premierschap bleek eenmalig, maar tijdens de kabinetten Lubbers bleef hij een onversneden links geluid vertolken als oppositieleider.

Eind jaren tachtig kreeg Wim Kok de leiding van de PvdA op een sleutelmoment. Had de sociaaldemocratie met het creëren van de verzorgingsstaat haar bestaansopdracht volbracht? Met het vormen van de Paarse kabinetten, leek dat in ieder geval de koers van Kok te zijn.

Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving

Halverwege de jaren negentig wordt door velen gezien als hèt moment dat de PvdA haar streven naar verandering losliet en afsloeg naar rechts.

De Duitse revolutionaire Rosa Luxemburg waarschuwde ooit dat het middel van de parlementaire hervormingen nooit verward mag worden met het uiteindelijke doel van de strijd. Dat is een waarschuwing die specifiek reformistisch links aangaat. Meespelen in een liberale democratie kan makkelijk tot doel verheven worden, maar dat maakt nog geen structurele verandering. Zo heeft de sociaaldemocratie bij uitstek bewezen.

Als de verzorgingsstaat moet plaatsmaken voor een participatiesamenleving, waar is het sociale ideaal dan gebleven?

Deze week konden we lezen dat Asschers participatiewet is mislukt. We hadden eigenlijk het Sociaal Cultuur Planbureau niet nodig om dit te weten. Het gaat al fout bij de naam. Participatie dwing je niet af met een wet. Dat doe je door de samenleving zo in te richten dat die uitnodigt tot meedoen. Een verzorgingsstaat is een voorwaarde voor een echte participatiesamenleving.

Ik zei eerder al dat ik me kan vinden in de gedachte dat een sociaal, gelijkwaardige samenleving alle deelnemers in staat stelt zich te verheffen. Echter daar eindigt het voor BIJ1 niet. Wij stellen dat die verheffing alleen plaats kan vinden indien degene die zich moet verheffen daar autonoom in is.Waar we voorheen een opdracht gaven tot assimilatie, moeten we nu echte emancipatie en integratie gezamenlijk vormgeven in de breedste zin van het woord. Dat betekent: iedereen aan tafel. Dus niet over mensen, maar met mensen.

Participatie dwing je niet af met een wet. Dat doe je door de samenleving zo in te richten dat die uitnodigt tot meedoen.

Je kunt mensen geen opdracht geven tot zelfredzaamheid als je ze beknopt in de vrijheid van doen, denken en zijn. Dat de PvdA actief heeft meegewerkt aan het afbreken van de verzorgingsstaat die ze zelf heeft opgebouwd, is daarmee hèt moderne falen van de sociaaldemocratie. Het afschudden van de ideologische veren, het loslaten van de totaalvisie, was ook het verheffen van de strijd tot het doel. En daarmee het ideologisch failliet van hetgeen waar de sociaaldemocratische beweging eens voor stond.

Dat een sociaaldemocratische partij als de PvdA vatbaar is voor de neoliberale en ideologische val is ook helemaal niet raar. Bij een partij die voor stapsgewijze verandering staat bestaat altijd het risico compromissen te sluiten die je idealen juist verder weg brengen. Ook in Engeland kozen de sociaaldemocraten onder Blair voor de ‘Derde Weg’ terwijl Clinton de democraten in Amerika naar het midden stuurde. Sociaaldemocraten hadden er wijs aan gedaan de woorden van Rosa Luxemburg te onthouden. En ja: hetzelfde geldt voor Obama.

De opkomst van extreem rechts

Aan het begin van het millennium was daar, zo leek het tenminste, opeens Pim Fortuyn. De LPF combineerde een racistische politiek met sociaal beleid voor witte mensen. Dit kon hij doen omdat zich inmiddels was begonnen af te tekenen waar we nu de zure vruchten van plukken: het afbrokkelen van sociale zekerheden, paternalistische en eenzijdige integratiepolitiek en een groeiende sociaal-economische kloof. Je zou dus, heel kort door de bocht, kunnen stellen dat de opkomst van politiek extreemrechts in Nederland wellicht mede mogelijk is gemaakt door het falen van de sociaaldemocratie.

Na de moord op Fortuyn en de verkiezingswinst van de LPF wist de PvdA dat ze haar koers moest bijstellen. Dit deed ze op onnavolgbare wijze. Ze liet Fortuyns kritiek op de onmenselijkheid van onze neoliberale maatschappij links liggen, maar nam zijn conservatieve en soms uitgesproken discriminerende opvattingen over migratie wel over. Daarmee liet ze niet alleen de kans liggen om haar sociaal-economische wortels te hervinden, ze pleegde ook verraad aan haar tweede bestaansopdracht: emancipatie.

In de ‘Turkijedeal’, het gedachtekind van Diederik Samson dat ervoor zorgt dat vele oorlogsslachtoffers in mensonterende kampen vastzitten, is internationale solidariteit ver te zoeken. Afgelopen jaar diende Asscher zelfs wederom een motie in, samen met D66, om te onderzoeken of we nog minder vluchtelingen kunnen opvangen in Europa.

Toen Motivaction, ook naar eigen zeggen, ten onrechte stelde dat Turkse Nederlanders religieus geweld massaal zouden goedkeuren en antisemitisch waren, kondigde Asscher gelijk maatregelen aan. Toen dit niet zo bleek te zijn maakte hij geen excuses. Hiermee draagt hij direct bij aan islamofobie en verharding van de maatschappij.

En het met steun van de PvdA tot stand gekomen burkaverbod emancipeert niemand. Het voorkomt wel dat Nederlandse vrouwen naar de dokter gaan, zich vrij kunnen bewegen of hun kind naar school brengen.

Als je extreemrechts wil bestrijden moet je niet meegaan in zijn denkwijze, en er misschien niet eens een perspectief tegenover willen stellen. Maar gewoon “nee” zeggen. Zo bekeken zijn de neofascistische ideeën van Thierry Baudet een kans voor de PvdA om een uitgesproken ideologische alternatief te bieden. Mooi meegenomen is dat je daarmee ook nog eens het juiste doet.

Radicale gelijkwaardigheid met intrinsieke inclusiviteit

Een moederpartij heeft een jongerenafdeling nodig om haar scherp te houden en uit te dagen. Juist en vooral om haar aan haar oorspronkelijke idealen en doelen te herinneren. Dat betekent dat de opdracht aan jullie is om de partij zódanig te hervormen dat ze een ware reflectie van de samenleving is, en bijvoorbeeld niet slechts een wit perspectief vertegenwoordigt. Gelijkwaardigheid is niet te bereiken vanuit de perspectieven van dominante identiteiten.

Voor BIJ1 is het vanzelfsprekend dat onze besturen bestaan uit mensen van kleur, jongeren, ouderen, mensen uit de queer community, mensen met een beperking en mensen van alle religies. De plek aan de tafel is één ding, maar de vrijheid om te spreken en gehoord te worden is cruciaal. Dat is intrinsieke inclusiviteit.

Echte emancipatie en integratie moeten we gezamenlijk vormgeven. Dat betekent: iedereen aan tafel. Dus niet over mensen, maar met mensen.

Zoals BIJ1 in Amsterdam de linkse luis in de pels is, zo zullen we straks in de Tweede Kamer exact dezelfde rol vervullen. Jullie kunnen met ons meelopen of achter ons aan blijven sjokken. Maar ik beloof dat BIJ1 de sociaaldemocratische waarden extra betekenis zal geven door echte radicale linkse politiek. Niet op basis van de visie van twaalf witte mannen, maar op de basis van de diverse samenleving die Nederland rijk is.

Dus als het jullie niet lukt de PvdA bij te sturen, of je ziet dat de problemen in de wereld niet op te lossen zijn met onkruidbestrijding, dan kun je altijd nog bij ons terecht op weg naar een bloeiende samenleving op basis van radicale gelijkwaardigheid en economische rechtvaardigheid.