Zoals we presenteren in ons partijprogramma, hoofdstuk 2: “Werk, inkomen en participatie” strijden wij voor “Bestaanszekerheid, ook als je niet (meer) werkt”. De manier waarop de overheid en pensioenfondsen (via werkgevers) aan bestaanszekerheid voor gepensioneerden kunnen bijdragen is het gebruikmaken van een vaste hogere rekenrente, zodat de fondsen kunnen indexeren. Het is inmiddels namelijk duidelijk dat de fondsen stabiel genoeg zijn en voldoende buffers op kunnen bouwen uit hun rendementen.

In dit artikel laten we zien hoe het huidige pensioenstelsel werkt, wat de voordelen van collectieve pensioenfondsen zijn, waarom er nu niet wordt geïndexeerd en waarom dat een probleem is. Uiteindelijk laten we zien wat het huidige pensioenakkoord inhoudt en waarom dat afstevent op een nieuwe neoliberale nachtmerrie. Het Nationaal Pensioenfonds is wat BIJ1 betreft de beste oplossing.

In ons programma zeggen we het volgende over het Nationaal Pensioenfonds:

“Er komt een Nationaal Pensioenfonds waarbij collectiviteit voorop staat en waarop ook zzp’ers aanspraak maken. Pensioengerechtigden krijgen zeggenschap in dit Pensioenfonds en topsalarissen en foute beleggingen worden uitgebannen. Daarbij indexeren we de pensioenen: pensioenfondsen hebben nu immers genoeg geld in kas om gegarandeerd pensioen uit te keren.

We verlagen de AOW-leeftijd naar 65. Wel blijft doorwerken mogelijk en gaan we strenger handhaven op arbeidsmarktdiscriminatie op basis van leeftijd. Het zogenoemde AOW-gat, waar veel Surinaams-Nederlandse ouderen en ouderen met een migratieachtergrond mee te maken hebben, wordt gedicht.”

Hoe werkt het huidige pensioenstelsel?

Het pensioenstelsel bestaat uit drie pijlers:

I De overheid biedt AOW: dit krijgt iedere Nederlandse inwoner op de pensioengerechtigde leeftijd. Ouderen met een migratie-achtergrond worden hierbij vaak benadeeld omdat zij niet hun hele leven Nederlandse inwoner zijn geweest. Dit wil BIJ1 veranderen.

II Werkgevers bieden pensioenregelingen bij pensioenfondsen. Pensioenfondsen zijn stichtingen waarbij het bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van de werkgevers én vertegenwoordigers van de vakbonden (zoals de FNV) of werknemers. Je hebt ook fondsen die werknemersvertegenwoordiging hebben. Deze fondsen mogen geen winst maken.

III Privé kunnen mensen hun pensioen aanvullen door bij commerciële partijen te beleggen, sparen of bijvoorbeeld een lijfrenteverzekering af te sluiten.

Een werkgever is niet verplicht om een pensioenregeling aan te bieden, maar doet het vaak wel omdat het een aantrekkelijke arbeidsvoorwaarde is voor werknemers. Zodra een werkgever een pensioenregeling aanbiedt voor een werknemer, wordt hij wel verplicht gesteld dit voor ál zijn werknemers te doen. Zo’n pensioenregeling van de tweede pijler is een soort uitgesteld loon, want je legt premie in en dat gaat ten koste van je loonruimte. Vaak zijn er jaarlijks of om de twee jaar Cao-onderhandelingen en die gaan dan niet alleen over loon, maar ook over pensioen. Dan wordt ook de hoogte van de premie afgesproken.

Het huidige stelsel gaat uit van gelijke premie en gelijke pensioenopbouw. Iedereen binnen dezelfde pensioenregeling met hetzelfde salaris betaalt dus dezelfde premie en bouwt hetzelfde pensioen op. Als je jong bent betaal je dus hetzelfde als wanneer je ouder bent, hoewel je geld als je jong bent natuurlijk wel langer de kans heeft om te renderen via zo’n pensioenfonds dan wanneer je oud bent. Dit is een manier om solidair te zijn met elkaar. De lasten worden verdeeld.

Een pensioenfonds heeft een nominale garantie, wat betekent dat die het gemiddelde van wat je gedurende je loopbaan verdient (je middelloon) uitkeert bij je pensioengerechtigde leeftijd. Het probleem hierbij is dat het nominaal is, wat betekent dat dit bedrag niet geïndexeerd is.

Indexeren is nodig omdat er inflatie plaatsvindt. De euro van nu is over een paar jaar misschien minder waard, dus moet je het pensioenbedrag daarop aanpassen. Stel je hebt jaarlijks een inflatie van 1% en de pensioenen worden 10 jaar lang niet geïndexeerd, dan betekent dat voor de gepensioneerde, maar ook voor de mensen die pensioen opbouwen, een koopkrachtverlies van 10%. Over 20 jaar is dat 20%, etc.  

De voordelen van collectieve pensioenfondsen:

• Pensioenen worden collectief opgebouwd, er is dus solidariteit tussen de generaties;
• Crisisbestendig;
• Uitvoeringskosten zijn laag;
• Pensioengelden worden collectief belegd, dus er zijn ook grote rendementen;
• Pensioengelden worden langdurig belegd, er is geen groot winstoogmerk dus er worden geen gevaarlijke beleggingen gedaan in allerlei private equity fondsen die tijdens een crisis veel kwetsbaarder zijn.

Waarom wordt er niet geïndexeerd?

De regelgeving schrijft voor dat pensioenfondsen flinke buffers moeten hebben, om te voorkomen dat ze omvallen bij een crisis. De Nederlandse Bank ziet hierop toe. Daarnaast hebben ze die uitkeringsgarantie waardoor ze zekerheid willen hebben. Ook is de rekenrente gelijkgesteld aan de marktrente en die is momenteel ontzettend laag. Dit zorgt ook voor een noodzaak om meer geld in kas te hebben. Door al deze druk om grote buffers te hebben, wordt er niet geïndexeerd, terwijl dit in de praktijk helemaal niet nodig blijkt te zijn.

We zien dat het rendement van de beleggingen die pensioenfondsen doen, erg hoog is (ongeveer 6,5-7%) en dat de beleggingen dusdanig langlopend zijn, dat de fondsen weinig effect merken van wat er in de markt gebeurt. “Het totale vermogen is alleen maar gegroeid de laatste tien jaar met een gemiddeld rendement van 7 procent. De pensioenpot groeide van 375 miljard euro in 1997 tot 1500 miljard euro nu. Het gaat dus heel goed met de pensioenfondsen. De fondsen hebben de crisis van 2008 beter doorstaan dan de banken.” (Hans Lammers over pensioenakkoord – Socialisme.nu)

De lage rekenrente is dus een groot en onnodig obstakel. Als je zou mogen rekenen met 2 of 3%, dan hebben pensioendeskundigen uitgerekend dat er gewoon geïndexeerd kan worden. En dat er dan helemaal geen probleem is.

Wat houdt het huidige pensioenakkoord in?

Het pensioenakkoord dat nu (we spreken 2020) gesloten is, is een compromis geweest tussen de vakbonden en het kabinet. De AOW-leeftijd gaat niet zo ver omhoog als het kabinet wilde, maar de doorsneepremie (gelijke premie, gelijke opbouw) wordt aangepast.

Pensioenopbouw leeftijdsafhankelijk

Er wordt nog wel gewerkt met een gelijke premie voor jong en oud, maar de pensioenopbouw wordt wél leeftijdsafhankelijk. Dus jongeren krijgen meer pensioenopbouw voor hun ingelegde premie omdat die premie ook langer kan renderen. Zo wordt een pensioenopbouw individueler i.p.v. collectief. Iedereen kan op elk moment, of elk jaar, inzien hoeveel pensioen er individueel is opgebouwd.

AOW-leeftijd stijgt langzaam toch

De AOW-leeftijd blijft t/m 2021 66 jaar en 4 maanden. In 2022 stijgt die met 3 maanden en komt in 2024 uit op 67 jaar. (www.rijksoverheid.nl) Daarna zal de AOW-leeftijd stijgen als de gemiddelde levensverwachting stijgt. Als de gemiddelde levensverwachting 1 jaar stijgt, dan stijgt de AOW-leeftijd met 8 maanden.

Nominale garantie komt te vervallen

De nominale garantie komt te vervallen. De pensioenuitkeringen worden afhankelijk van de rendementen uit de beleggingen – dus de markt. Er wordt nu wel geïndexeerd, maar waarover is de vraag, want er is geen garantie meer van een bepaald uitkeringsbedrag.

Eerder stoppen met werken? AOW-niveau

Werkgevers krijgen niet langer een fiscale boete als ze een werknemer eerder laten stoppen, maar ze mogen een werknemer maximaal 3 jaar voor de pensioengerechtigde leeftijd een bedrag ter hoogte van de AOW uitkeren. Dat is voor de meeste mensen een flinke achteruitgang in inkomen.

We stevenen af op een neoliberaal ideaal, genaamd… marktwerking

Nu is er nog een verplichtstelling. Als werknemers via hun werkgever bij een pensioenfonds zijn ondergebracht, mogen ze niet zelf naar een commerciële partij stappen om hun pensioen te regelen, en commerciële partijen mogen hen ook geen aanbod doen.

Hoe meer collectieve pensioenfondsen echter op commerciële fondsen gaan lijken (door de afschaffing van gelijke premie, gelijke pensioenopbouw en de afhankelijkheid van de markt), hoe meer reden commerciële partijen echter krijgen om te claimen dat er sprake is van concurrentievervalsing. Alleen de collectieve beleggingsvorm onderscheidt de tweede straks nog van de derde pijler. Als het zo doorgaat zal een volgend (neoliberaal) kabinet wellicht de verplichtstelling gaan herzien en misschien zelfs afschaffen.

“Het neoliberale systeem ziet een kans in die pensioenpot met miljarden erin waar de commerciële partijen nu nog niet bij kunnen.”

Dit stap voor stap toewerken naar een marktwerking hebben we al eerder gezien in de zorg. Daar hadden we eerst ook een nationaal zorgfonds en het is door de privatisering uiteindelijk afhankelijk geworden van de marktwerking. We zien wat een rampzalige uitwerking dit heeft op de administratieve rompslomp voor burgers en de kwaliteit van zorg. Dit moeten we echt niet willen voor de pensioenen.

Daarom zegt BIJ1: richt een Nationaal Pensioenfonds op, met gegarandeerde uitkering met indexatie, voor álle werkenden.

Dit artikel kwam tot stand door een interview van BIJ1-kandidaat Rebekka Timmer met Hans Lammers. Hans is lid van het ledenparlement van de FNV en zet zich in voor een goed pensioenstelsel, onder andere in samenwerking met de Internationale Socialisten en actiecomité ‘Red Het Pensioenstelsel’.